Het aantal taken en verantwoordelijkheden van de Havenkapiteinsdienst is uitgebreid. De rol van deze nautische dienst neemt evenredig toe met de steeds hogere eisen aan veiligheid, efficiëntie en duurzaamheid. Dat geldt zeker voor de groeiende Haven van Antwerpen waar de mijlpaal wordt genaderd van een jaarlijkse behandeling van 200 miljoen ton goederen. De Havenkapiteinsdienst, met in Antwerpen in totaal een 400-tal medewerkers, waakt over de veiligheid van het scheepvaartverkeer. Ze is bevoegd tot het nemen van alle maatregelen met betrekking tot handhaven van de openbare orde en veiligheid, goederenbehandeling en opslag, toegankelijkheid en duurzaamheid van het havengebied.
“Wij zorgen ervoor dat een schip volgens onze regie hier veilig aankomt. Dat het veilig door de sluizen geloodst wordt, een ligplaats krijgt toegewezen en weer veilig afvaart”, aldus Rik Verhaegen, Havenkapitein-commandant van het Gemeentelijk Havenbedrijf Antwerpen. Hierbij werkt de Havenkapiteinsdienst nauw samen met ketenpartners zoals de Gemeenschappelijke Nautische Autoriteit (GNA), Sleepdienst en Loodswezen. De commandant maakt deel uit van het dagelijks bestuur van de haven van Antwerpen onder leiding van CEO Eddy Bruyninckx. Verhaegen was eerder in de haven werkzaam als ISPS Havenbeveiliger en hoofd verkeersleider.
Gevaarlijke goederen
Havenkapitein Marc Bosseler is de autoriteit met betrekking tot de behandeling van gevaarlijke goederen in de haven van Antwerpen. Onder zijn leiding wordt gecontroleerd of aan- en afvoer, laden en lossen, overladen, tussentijdse opslag op kaai of in magazijn conform nationale en internationale regelgeving geschiedt. Na het melden door de scheepsagent/expediteur van de aangifte van gevaarlijke goederen aan de havenkapiteinsdienst, wordt er een veiligheidsdossier samengesteld. Via een elektronisch systeem weet men op elk moment welke gevaarlijke goederen zich waar in de haven bevinden.
Milieuvoorschriften
“Wij hebben steeds een volledige kijk op alle bewegingen van gevaarlijke goederen. We zien strikt toe op de handhaving van milieuvoorschriften. Zo geven wij aan hoe lang gevaarlijke goederen in de haven mogen verblijven ter onderbreking van transport. We bepalen bijvoorbeeld of en hoe lang opslag mogelijk is en volgen ook bunkeractiviteiten op. Daarnaast is er in de haven jaarlijks een trafiek van 500.000 tweedehands wagens. De havenkapiteinsdienst let erop of ten aanzien van die auto’s alle regels van veiligheid en milieu in acht worden genomen. De dokwerkers moeten veilig hun werk kunnen doen”, legt Marc Bosseler uit. Bij overtredingen wordt men daarop aangesproken, kunnen er maatregelen worden opgelegd of kan er tot vervolging worden overgegaan. De havenkapiteins in Antwerpen zijn tevens officier van de Gerechtelijke Politie en Hulpofficier van Justitie. Daardoor kan er slagvaardig worden geopereerd.
Taken
“Wij hebben een aantal taken toegewezen gekregen die we zo goed mogelijk proberen uit te voeren, zodat de bedrijven en hun medewerkers in het havengebied optimaal hun werk kunnen doen. Daartoe beschikken we over een aantal politionele bevoegdheden binnen het havengebied. Binnen het ‘level playing field’ is iedereen gelijk voor de wet. Als een schip bijvoorbeeld te zwaar geladen is, de bemanning voorschriften overtreedt of als documenten niet in orde zijn, kunnen wij snel ingrijpen. De veiligheid van het scheepvaartverkeer moet kunnen worden gegarandeerd, maar wel zonder de economische realiteit te veel te storen, zonder dat er bijvoorbeeld een heel dok moet worden afgesloten”, aldus de commandant.
Scheepvaartmanagement
Belangrijk onderdeel van de havenkapiteinsdienst is het scheepvaartmanagement, onder leiding van Marc Rom. “Wij plannen en regelen al het scheepvaartverkeer van, naar en in de haven van Antwerpen. Zowel zeevaart als binnenvaart. In 2014 waren er in de haven van Antwerpen in de zeevaart 30.000 bewegingen, in de binnenvaart 383.000 bewegingen. Dat wordt allemaal door ons gecoördineerd”, aldus scheepvaartmanager Marc Rom.
Er is in de haven een breed pakket aan elektronische faciliteiten beschikbaar. Het APICS systeem is het netwerk voor elektronische communicatie van het Gemeentelijk Havenbedrijf Antwerpen. Het biedt diverse nautische diensten die voorzien in een efficiënte opvolging van het scheepvaartverkeer en in een optimale planning bij aanloop en vertrek van schepen. Daarnaast is er ook nog het APCS dat vrij consulteerbaar is op het internet. In de Haven van Antwerpen geldt uiteraard ook de International Ship and Port Security Code (ISPS). Een veiligheidscode waaraan alle schepen boven de 500 ton op internationale zeereizen moeten voldoen, net als de bedrijven die dergelijke schepen ontvangen. Rik Verhaegen is tevens Port Security Officer en voorzitter van het Lokaal Comité Maritieme Beveiliging.
Politionele bevoegdheden
De taken van de havenkapitein zijn verwant met die van de havenmeester. Beide zijn belast met het toezicht op veilig en economisch gebruik van zee- en binnenhavens en vaarwegen. Belangrijkste verschil is dat de havenkapitein ook politionele bevoegdheden heeft.
De haven van Antwerpen beoogt op alle fronten zo aantrekkelijk mogelijk te zijn. De veiligheid en het stimuleren van economische kansen voor de bedrijven in het havengebied, zijn nauw met elkaar verbonden. Onveilige situaties leveren vertraging op, waardoor economische belangen worden geschaad. Het is dan ook van groot belang dat risico’s worden uitgesloten of in ieder geval zo klein mogelijk worden gehouden. Een schip is in feite een bedrijf, dat haar activiteiten zo goed en adequaat mogelijk moet kunnen afwikkelen. Men moet de haven optimaal binnen kunnen varen en ook weer zo snel mogelijk uit kunnen varen na gedane zaken. Dat betekent in de praktijk na het laden en lossen, het eventuele bunkeren, repareren, afgeven van afval, en dergelijke. Als dus alle normale activiteiten in de bedrijfsvoering zijn verricht. Dat laat onverlet dat alles strak volgens de regels dient te geschieden. Veiligheid en milieu dienen zeer goed in acht te worden genomen.
Nautische aspecten
De havenkapiteinsdienst houdt zich bezig met allerlei nautische aspecten. Is er toestemming om de rivier te bevaren, is er al dan niet een loods vereist? Moet het schip gesleept worden? De functie van havenkapitein is heel afwisselend. Er komen allerlei nautische aspecten om de hoek kijken, variërend van faciliteren van kleinere schepen tot het bieden van nautische toegankelijkheid aan grote zeeschepen. “Ook de grootste containerreuzen kunnen wij een ligplaats aanbieden. Eind vorig jaar is de MSC New York via de Berendrechtsluis in de haven van Antwerpen afgemeerd, het grootste schip dat ooit door een sluis is gepasseerd. Het is belangrijk dat er zo maximaal mogelijk gebruik wordt gemaakt van de grootte en de diepte van de vaargeul. De schepen worden steeds groter en komen steeds dieper te liggen. Het juiste schip moet op de juiste plaats afmeren. Dus geen tanker op een general cargo terminal….”
Omschakeling
Rik Verhaegen en Marc Bosseler, die in 2012 werden benoemd tot havenkapitein, hebben in het verleden jarenlang gevaren. “Havenkapitein is een uitdagende job, maar niet te vergelijken met het varen an sich. Het was een omschakeling van een puur operationele omgeving waar iedere beslissing onmiddellijk effect sorteerde, naar een job waar je veel meer te maken hebt met regels en procedures.”
Gezien de intensivering van het scheepvaartverkeer en de maritieme schaalvergroting wordt er in de haven van Antwerpen gewerkt aan een gemeenschappelijke werkvloer, waar de Havenkapiteinsdienst samen met interne en externe ketenpartners ondergebracht zal worden.
Loods
Een vlotte en veilige doorvoer van het scheepvaartverkeer is essentieel. De gezagvoerder van een schip moet dan ook immer beschikken over alertheid, leiderschap, professionaliteit en goede navigatie. Het afmeren van een groot schip in de haven is een kunst op zich. De laatste barrières naar de kade zijn vaak lastiger te nemen dan honderden mijlen op de woelige baren in volle zee. Het schip moet letterlijk door een loods de haven worden ingeloodst.
Om schepen vlot en veilig de havens in en uit te loodsen is uiterste concentratie vereist. Over soms moeilijk bevaarbare waterwegen, onder alle weersomstandigheden en op ieder tijdstip. Omdat de meeste business voor de rederijen overdag moet worden gedaan, is tweederde van de loodsactiviteiten nachtwerk. ’s Nachts wordt de schade het meest binnen de perken gehouden, hoewel uiteraard ieder oponthoud nadelig is voor de concurrentiepositie.
Samenwerking
Veiligheid en bescherming van mens, milieu en infrastructuur (zoals sluizen, bruggen en kaaien) staan voorop. Een schip dat bijvoorbeeld gevaarlijke goederen vervoert, moet aan strenge wettelijke normen voldoen. Bepaalde schepen moeten een loods aan boord nemen, de kapitein is in een aantal gevallen verplicht om een loods te bestellen. Deze geeft vervolgens diverse instructies. Het Vlaams Loodswezen DABL heeft een constructief samenwerkingsverband met de Regionale Loodsencorporatie (RLC) Scheldemonden uit Nederland. De zeer bochtige Schelde, een van de moeilijkst bevaarbare rivieren ter wereld, staat daarbij centraal.
