Bedrijventerreinen die ook in de toekomst brede welvaart opleveren. Dat is het doel dat Port of Zwolle zichzelf heeft opgelegd om een oplossing te vinden voor het nijpende ruimtegebrek waarmee alle drie de havengebieden van zowel Zwolle, Kampen als Meppel zich geconfronteerd zien. Dankzij een florerende regionale economie zijn de haven- en bedrijventerreinen van Zwolle, Kampen en Meppel de afgelopen decennia nagenoeg volledig volgestroomd. Zo vol dat er nauwelijks nog ruimte is voor bedrijven die een rol zouden kunnen spelen in de gewenste energietransitie en de vorming van een circulaire economie die in plaats van steeds weer nieuwe grondstoffen waarde weet te ontwikkelen uit bestaande gerecyclede materialen.
Dat ruimtegebrek kwam vorig jaar naar boven drijven als een van de belangrijkste, zo niet grootste, knelpunt uit het onderzoek Duurzame Havenontwikkeling Port of Zwolle. De Regio wil in 2030 de vierde economische topregio van Nederland zijn en de brede welvaart vergroten. De havengebieden van Port of Zwolle moeten daarin een rol gaan spelen als ‘Logistieke hub voor circulaire bedrijvigheid’. Op basis van eerdergenoemd onderzoek is advies- en ingenieursbureau Arcadis ingeschakeld om onderzoek te doen naar de ruimte die er zo mogelijk nog is te vinden binnen de bestaande haven- en bedrijventerreinen.
Gebruik optimaliseren
“We volgen daarbij een stappenplan. De eerste stap is het beter benutten van de bestaande ruimte,” zeggen Arcadis-onderzoekers Nicolaas Sikkens en Wouter-Jan Verheul. Het rijksbeleid is erop gericht om in plaats van steeds weer nieuw buitengebied te ontwikkelen bestaande bedrijventerreinen beter te benutten door het gebruik van kavels te intensiveren en te optimaliseren. Sikkens: “Havengebieden zijn altijd combinaties van droge en natte kavels met kades voor overslag van lading in en vanuit schepen. Maar in de loop der tijd ontstaan altijd situaties waarbij bedrijven geen gebruik meer maken van die kade en het gebruik van een havengebied dus niet meer optimaal is.”
De containeroverslag aan het Meppelerdiep in het havengebied van Meppel.
Dat laatste kan gebeuren door allerlei omstandigheden maar vooral vaak door verandering van bedrijfsactiviteiten waardoor de kade niet meer nodig is. Voor de overheid komt zo’n bedrijf daardoor op een verkeerde plek te zitten omdat gemeenten de vaak schaarse ‘natte’ kavels het liefst willen reserveren voor bedrijven die een kade ook daadwerkelijk gebruiken voor de overslag van lading. Cijfers over de omvang van dit probleem kan Sikkens niet direct geven omdat situaties vaak erg verschillen maar in de havengebieden van Zwolle, Kampen en Meppel gaat het volgens Sikkens minstens om een aantal hectares van bedrijven die eigenlijk op ‘de verkeerde plek’ zitten. Maar een bedrijf dat ‘op een verkeerde plek’ zit, heeft natuurlijk ook z’n rechten en kan vaak niet zomaar verkassen omdat ook elders de ruimte schaars is.
Volgens Sikkens levert dit vraagstuk dan ook veel ‘gespreksstof’ op om oplossingen voor dit soort bedrijven te vinden.
Bedrijven transformeren
De tweede stap waar Sikkens aan werkt is onderzoek naar de mogelijkheid om het gebruik van terreinen en de aanwezige bedrijven te transformeren om deze zo te helpen met hun energietransitie en/of het meer circulair maken van hun bedrijfsactiviteiten. “Alle havengebieden zitten vol en mogelijkheden om uit te breiden zijn er vaak niet,” constateert Sikkens. In Zwolle is het havengebied omringd door stedelijk gebied, in Meppel grenst het aan het agrarische buitengebied en ook in Kampen zijn de terreinen bijna volledig vol. Tegelijkertijd zien alle drie de betrokken gemeenten zich volgens Verheul geconfronteerd met een grote vraag naar bedrijventerreinen.
Voor de Arcadis-onderzoekers is dan ook wel duidelijk dat er voor een succesvolle herstructurering en transformatie van de havengebieden geld van de overheid bij zal moeten. Enerzijds om bedrijven te helpen met hun transformatie en anderzijds voor investeringen in herstructurering van de haven- en bedrijventerreinen. “Als je top down herstructureringsplannen afkondigt, bestaat het risico dat je ondernemers tegen je in het harnas jaagt. Investeer daarom in goed overleg,” benadrukt Verheul. Tegelijkertijd zien de Arcadis-onderzoekers mogelijkheden om via de samenwerking van de bij Port of Zwolle betrokken gemeenten, verhuiscaroussels op gang te brengen. Zo kan de verhuizing van een bedrijf ruimte bieden aan een ander bedrijf dat weer plaatsmaakt voor een derde bedrijf enz.
De Zuiderzeehaven in Kampen met de bekende scheepssloperij
Alles draait om samenwerking
Directiesecretaris van Port of Zwolle, Rob Oostermeijer is er zich van bewust dat het een hele puzzel is om inhoud te geven aan de opdracht om te komen tot een duurzame havenontwikkeling. “Je kunt dit alleen doen als gemeenten in de regio samenwerken. Port of Zwolle speelt hierin een hele belangrijke rol. Je hebt gewoon meer oplossingskracht als je het gezamenlijk doet,” aldus Oostermeijer. Overigens gaat het niet alleen om de drie betrokken gemeenten maar ook om samenwerking met bv. regionale industriële kringen van ondernemers, kennisinstellingen, brancheorganisaties en waterschappen. Oostermeijer onderstreept het belang van de betrokkenheid van de ondernemers. Die moeten immers wel het geld kunnen verdienen voor de investeringen in de energietransitie en circulariteit van hun bedrijven zoals de overheid die graag ziet gebeuren.
De drie havengebieden van Port of Zwolle spelen een grote rol in de op- en overslag en distributie van met name bouwstoffen en de zogeheten agrifood en industrieel verrijkte voedingsstoffen. Daarnaast zijn ook de scheepssloperij en -recycling, bedrijfstakken die een grote rol kunnen spelen in de ontwikkeling van circulaire bedrijfssectoren. Bedrijfsafval en recyclingmaterialen kunnen weer als grondstof dienen voor andere bedrijven, het liefst in de eigen regio. Door producenten aan nieuwe verwerkende bedrijven te koppelen kan vaak veel meer met grondstoffen en afval worden gedaan. Maar ook op het gebied van energietransitie is voor veel bedrijven nog veel te doen. Zo zijn betoncentrales nu nog vaak grote energiegebruikers en CO2-producenten die hun bedrijfsprocessen ingrijpend moeten transformeren.
Nieuwe sluis
Maar het gaat niet alleen om energietransitie en circulariteit maar ook om de ontwikkeling van volledig nieuwe bedrijfsactiviteiten die mogelijk worden door de aanleg van nieuwe infrastructuur. Ondernemers uit de regio Zwolle samen met die uit de wijdere omgeving van bijvoorbeeld Urk, Makkum en Lelystad dragen 26,5 miljoen euro bij t.b.v. de aanleg van de nieuwe sluis bij Kornwerderzand. Die sluis maakt het mogelijk dat in de toekomst aanzienlijk grotere zeeschepen ook de havens van Kampen, Zwolle en Meppel aandoen. Met vaarwegverdiepingen worden ook de havens van Kampen en Meppel bereikbaar voor andere, grotere typen schepen waarmee andere handelsstromen op gang kunnen komen. Voor de bedrijven in de regio kunnen hierdoor weer veel nieuwe kansen ontstaan waarvoor dus vaak ook weer nieuwe ruimte nodig is.
Het motorschip Gera in het Meppelerdiep ter hoogte van de containeroverslag
Wouter-Jan Verheul van Arcadis benadrukt dat het helpen van bedrijven met hun energietransitie en/of vergroten van de circulariteit van hun bedrijfsprocessen niet alleen gaat om herinrichten van hun terrein, extra grond of geld. Helpen kan volgens hem ook door samenwerking met de regionale onderwijsinstellingen tot stand te brengen. Daarbij zouden bedrijven onderzoek voor hun energietransitie en verbetering van hun bedrijfsactiviteiten kunnen laten uitvoeren door het middelbaar en hoger onderwijs in de regio. “Je moet een breed, samenhangend pakket van samenwerking en ondersteuningsmogelijkheden zien te ontwikkelen zodat er ook voor bedrijven wat te halen valt,” aldus Verheul.
Beperkte ruimte
Maar zonder ruimte gaat het niet. Dit is de grote opgave waar Port of Zwolle voor staat. Er ligt een grote ruimtelijke, maar ook organisatorische puzzel. Deze puzzel voor een duurzame toekomst van het gebied kunnen we alleen in goede samenwerking leggen. Ondernemers, politiek en maatschappelijke organisaties worden uitgedaagd om vanuit gemeenschappelijk belang samen te werken aan deze duurzame toekomst van het havengebied.
