Het gaat even niet zo denderend met de overslag in de havens van Rotterdam en Moerdijk. Steven Lak, de voorzitter van de Rotterdamse havenbelangenorganisatie Deltalinqs, had het in zijn speech tijdens het jaarlijkse Rotterdamse havendiner over een ‘wake-up call’ die er van de enigszins teleurstellende jaarcijfers 2013 uitgaat.
En het Havenschap Moerdijk wordt momenteel geconfronteerd met een aantal tegenvallers. Vorig jaar moesten er een aantal faillissementen worden genoteerd en op 24 januari kondigde Tetra Pak aan zijn fabriek op Moerdijk eind van dit jaar te willen gaan sluiten. Over afgelopen jaar boekte de overslag in de haven van Moerdijk een min van 7,5 procent om te eindigen op ruim 18,5 miljoen ton.
Bedrijfsstops bij raffinaderijen en grote chemische complexen doen zich ook regelmatig voor in Rotterdam. Iets wat ook in Rotterdam de belangrijkste oorzaak was van de teleurstellende min van 0,2 procent waarop de overslag in 2013 uitkwam. De totale aan- en afvoer eindigde op een nog altijd imposante 440,464 miljoen ton. De teruggang werd vooral veroorzaakt door minder overslag (-7,4 procent) van ruwe aardolie.
Als de raffinaderijen en chemische bedrijven weer volop gaan draaien, komt het met die overslag van de ruwe aardolie ook wel weer goed, is algemeen de verwachting. De afgelopen jaren is het havencomplex van Rotterdam uitgegroeid tot de belangrijkste vestigingsplaats in Europa van raffinaderijen. Daar waar overal elders raffinaderijen werden gesloten, werd er in Rotterdam volop geïnvesteerd in de vijf bestaande complexen.
Pijnlijker was echter de min van 2,1 procent die werd geboekt in de overslag van containers. Met een eindstand van in TEU gemeten 11.621.249 gaat Rotterdam nog altijd fier aan kop als grootste containerhaven van Europa. Maar naaste concurrent Hamburg groeit harder en zal half februari, na het ter perse gaan van dit blad, naar verwachting betere cijfers bekendmaken. Dat komt onder andere omdat Hamburg een aantal containerstromen heeft teruggewonnen van Rotterdam.
Dat verlies van containers aan Hamburg is des te vervelender omdat eind van dit jaar ook de twee nieuwe containerterminals op Maasvlakte 2 in bedrijf gaan. Dat maakt de spoeling voor de bestaande terminals van met name ECT en APMT I dunner. ECT-baas Jan Westerhoud is bang dat zijn eigen bedrijf hierdoor in de rode cijfers terechtkomt en heeft hierover een proces aangespannen tegen het Havenbedrijf Rotterdam.
De nieuwe containerterminals op Maasvlakte 2 waren bedoeld om de verwachte groei op te vangen en niet om een afnemend aantal containers te herverdelen. Het Havenbedrijf Rotterdam houdt vol dat de nieuwe terminals niet zijn aangelegd voor de korte termijn van de komende jaren maar voor de komende decennia. Maar lonen moeten elke maand worden uitbetaald en als er niets wordt verdiend is dat voor bedrijven natuurlijk een groot probleem. Vooralsnog zit het de containersector in de haven van Rotterdam even niet mee. Vorig jaar werd Rotterdam immers ook nog eens geconfronteerd met een herverdeling van de Azië-West-Europa-loops van het gezamenlijke P3netwerk van de drie containerreuzen Maersk, MSC en CMA-CGM.
In het kader van het P3-netwerk besloten de grote drie in de containervaart het aantal keren dat een reuzencontainerschip Rotterdam aanloopt te verminderen en op Antwerpen te vergroten. Met de verdieping van de Westerschelde blijken ook de grootste containerschepen van het P3-netwerk gewoon de haven van Antwerpen te kunnen bereiken. Iets wat ze in Rotterdam met lede ogen aanzien want daar was stilletjes toch wel gehoopt dat Rotterdam eerste keus zou worden voor het laden en lossen van de grootste containercarriers.
Ook Moerdijk kreeg vorig jaar met iets dergelijks te maken toen metaalhandel Namascor besloot zijn vestiging in Moerdijk te sluiten en een fors ladingpakket staal over te hevelen naar Limburg. Verder trok feederrederij UCI zich terug uit Moerdijk en shortsea-rederij Northern Continental Lines verhuisde van Moerdijk naar Steinweg in Rotterdam. Dat betekende voor Moerdijk een gevoelig verlies van in totaal 1,6 miljoen ton aan lading.
Voor directeur Ferdinand van den Oever van Havenschap Moerdijk is dit allemaal geen reden om bij de pakken neer te zitten. “Het is natuurlijk ongelooflijk sneu dat door de sluiting van Tetrapak 225 mensen op straat komen te staan. En dan te bedenken dat ze vorig jaar het beste jaar ooit draaiden. Maar het is wèl het voorbeeld van een bedrijf dat op een totaal verkeerde plek zat,” aldus Van den Oever.
Tetra Pak vestigde zich begin jaren zeventig met zijn fabriek voor kartonnen verpakkingen van vooral levensmiddelen, denk aan de melk- en frisdrankpakken, op het bedrijventerrein Moerdijk. Het Havenschap Moerdijk zat toen erg omhoog met het destijds moeilijk aan de man te brengen bedrijventerrein. Vrijwel elk bedrijf was welkom, ook niet havengebonden-bedrijven. Zo kon Tetra Pak een prachtig stuk grond krijgen wat aan twee kanten aan het water zit, van het Hollandsch Diep en de Insteekhaven Roode Vaart. Veel scheepvaart heeft deze fabriek echter nooit opgeleverd.
Van den Oever: “Die sluiting doet nu vooral zeer voor de werkgelegenheid maar het biedt ook weer kansen.” Hij doelt daarmee op de mogelijkheden om het straks door Tetra Pak te verlaten terrein te herontwikkelen en hiervoor bedrijven te kunnen aantrekken die wel scheepvaart met zich meebrengen. Zoveel voor scheepvaart ontsloten terreinen zijn er niet in de aanbieding en dus is de verwachting dat hier wel belangstelling voor moet zijn.
Die hoop put havendirecteur Van den Oever ook uit de ervaringen met het terrein van Namascor. Dat beschikt over een forse steiger. Daarom bestaat er ook veel belangstelling voor, zoveel zelfs dat Van den Oever verwacht dit terrein ‘vandaag of morgen’ weer te kunnen uitgeven aan een nieuw bedrijf dat ook nieuwe lading voor zeehaven Moerdijk met zich meebrengt.
Overigens is A2B-online met ingang van 28 januari een nieuwe containerlijn gestart vanaf Moerdijk op Engeland. Vanaf de C.C.T. Moerdijk wordt drie keer per week een afvaart op de terminal van Thamesport bij Londen aangeboden. A2B-online vaart sinds 1 juni vorig jaar al vanuit Moerdijk op het aan de Engelse oostkust gelegen Immingham. A2B-online is het nieuwe bedrijf van Ge-eX-oprichter en oud managing director Gerard de Groot.
Ondertussen was 2013 voor havendirecteur Van den Oever vooral ook het jaar van de totstandkoming van de Havenstrategie Moerdijk 2030. “Dit was voor het eerst in het 45-jarige bestaan van de haven van Moerdijk dat er een stip op de horizon werd gezet. Toen ik hier drie jaar geleden aantrad was een van de punten waarover ik mij verbaasde dat er in dat lange bestaan nooit een toekomstvisie was opgesteld,” zegt Van den Oever.
In 2011 verwierf de havendirecteur toestemming van het door de gemeente Moerdijk en provincie Noord-Brabant gevormde bestuur van het havenschap Moerdijk voor het opstellen van een Havenstrategie. Volgens Van den Oever is dat niet slechts een visie op de toekomst van de haven. Eind vorig jaar werd het concept geopenbaard en in de loop van dit jaar moet het definitief worden vastgesteld.
Volgens Van den Oever draait het in de Havenstrategie 2030 om de balans tussen Profit, People en Planet. Bij Profit gaat het vooral om het versterken van het logistieke cluster en het industrieel complex, groei van de overslag, versterking van de vervoersmodaliteiten door het verbeteren van de spoorinfra en ontsluiting en het uitbreiden van de capaciteit van de buisleidingenstraat.
Als het gaat om People streeft het havenschap goed nabuurschap na, het verbeteren van de leefbaarheid in de omliggende kernen en het versterken van de aansluiting van arbeidsmarkt en onderwijs. Bij Planet gaat het om verbetering/versterking van veiligheid, milieu en met name verduurzaming van de energievoorziening. “Voor de zomer willen wij onze uitvoeringsagenda definitief maken en voor elk van de thema’s een trekker benoemen die samen met betrokkenen uitvoering aan onze agenda geeft,” zegt Van den Oever.
Wat betreft het chemische cluster heeft het Havenschap Moerdijk nog 137 hectare in de aanbieding die het heeft teruggekocht van Shell. Die wil het Havenschap uitsluitend uitgeven aan bedrijven die het petrochemische cluster op Moerdijk versterken. Daar moeten volgens Van den Oever goede kansen voor zijn omdat hiervoor elders in Nederland niet zoveel terrein voor geschikt en beschikbaar is in de hoogste milieucategorie.
De tweede pijler van de haven is dat van de functie als extended gate van de grote containerterminals op de Rotterdamse Maasvlakte. Daarvoor werkt Havenschap Moerdijk aan de ontwikkeling van het Logistiek Park Moerdijk. Daar wordt momenteel nog behoorlijk over gesteggeld in de Brabantse provinciepolitiek. Desondanks heeft Van den Oever er alle vertrouwen in dat hiervoor dit jaar het groene licht komt. In het Logistiek Park Moerdijk moeten onder andere ook de distributiecentra komen waar de lading van de op de Maasvlakte aangevoerde zeecontainers vanuit het Verre Oosten wordt uitgepakt en verwerkt.
De derde pijler van Moerdijk is de shortsea. Van den Oever: “Mainports richten zich meer en meer op deepsea. Maar wij zijn erg aantrekkelijk voor de shortsea. Het kost vier uur langer doorvaren maar dan zit je met je lading ook diep in het achterland en hier kan een veel snellere afhandeling van je lading plaatsvinden.”
Wat Rotterdam betreft is het al weer ruim twee jaar geleden dat zijn Havenvisie 2030 werd vastgesteld. Maar als haven heeft ook Rotterdam nog wel wat slagen te maken, vooral op spoorgebied bijvoorbeeld, stelde Deltalinqs-voorzitter Steven Lak tijdens het jaardiner vast. Voor zijn aantreden als voorzitter in 2013 is Lak tien jaar in het buitenland geweest en hij vindt het verbazingwekkend dat nog steeds dezelfde discussies worden gevoerd als tien jaar geleden. Hij doelt daarmee onder andere op de aansluiting van de Betuwelijn op het Duitse spoorwegnet.
Een van de prioriteiten van Lak is de strijd tegen de almaar stijgende lokale lasten. Het bedrijfsleven in de haven is jaarlijks 70 miljoen aan bouwleges kwijt maar dat is niet alles. De reclamebelasting is volstrekt uit de hand gelopen. Elke naamsvermelding van een bedrijf op zijn gebouw kost geld. “Moeten we alle ramen dan maar grijs schilderen?,” zo vraagt de Deltalinqs-voorzitter zich af. Hij vindt ook dat de overheid maar eens af moet van het automatisme dat overheidsheffingen elk jaar maar weer omhoog gaan. Het bedrijfsleven verdient niet elk jaar meer en de overheid zou de hoogte van zijn heffingen daar eens aan op moeten aanpassen. “De Hef (officieel Koningshavenbrug-red.) staat al sinds 1985 op dezelfde hoogte en het zou goed zijn als de lokale lasten dat ook eens deden,” aldus Lak.
Maar het echt grote probleem voor investeringen is natuurlijk de energiepolitiek. Terwijl de industrie na 2008/9 door een diep dal gaat, is de prijs van energie alleen maar gestegen. Dat wordt steeds nijpender omdat in bijvoorbeeld de VS dankzij het schaliegas die prijs juist flink is gedaald. Investeerders kiezen voor de bouw van nieuwe fabrieken dan eerder voor de VS dan voor Europa, zoals ook het Havenschap Moerdijk vorig jaar mocht ervaren.
Een van de antwoorden hierop is om als haven van Rotterdam de faciliteiten optimaal te houden. Met de schaalvergroting in de scheepvaart komt daarom nu de vraag aan de orde de vaarweg naar de havens aan de Botlek te verdiepen. Schepen kunnen daardoor aanzienlijk meer lading meenemen. Onderzocht wordt nu of deze vaarwegverdieping past in het kader van het Deltaplan.
“Het is niet slecht gesteld met de haven van Rotterdam maar het is wel tijd om ons weer te verbeteren,” aldus Lak, en: “Het is zeker geen tijd om op onze lauweren te rusten.” Een van de middelen om de haven van Rotterdam te verbeteren is volgens Lak via samenwerking tussen bedrijven onderling en tussen bedrijven en overheid. Door alle schandalen rond tankopslagbedrijf Odfjell is weer een hoop wantrouwen tussen overheid en bedrijfsleven ontstaan. Dat leidt er toe dat handhavers zich weer zijn gaan terugtrekken op handhaving. “Iedereen is weer in zijn schuttersputjes terug,” aldus Lak. Volgens hem wordt niemand daar beter van. In plaats van de afstand tussen overheid en bedrijfsleven te vergroten, pleit de Deltalinqs-voorzitter er voor de afstand overheid-bedrijfsleven te verkleinen.
Samenwerking moet als het aan Lak ligt, een van de onderscheidende speerpunten van de haven van Rotterdam worden. De waarde daarvan wil Deltalinqs laten zien aan de CEO’s van de wereld die jaarlijks op uitnodiging van de Nederlandse regering naar Rotterdam zouden moeten komen op een CEO-Dag om met eigen ogen te zien wat er allemaal in Rotterdam mogelijk is.
